Ngoại giao chuyên biệt (niche diplomacy) là thuật ngữ mới để gọi chung các lĩnh vực ngoại giao trong các lĩnh vực chuyên ngành hoặc tương ứng với các chủ thể cá biệt, đã được chọn lọc hoặc làm mới để trở thành phong cách ngoại giao nhất định của một quốc gia. Phong cách Ngoại giao chuyên biệt có thể chưa đủ để gọi tên là một “chính sách đối ngoại” nhưng đủ để tối ưu hóa nguồn lực có hạn và phục vụ hiệu quả nhất lợi ích quốc gia - dân tộc tại một thời điểm hoặc giai đoạn nhất định.

Mỗi quốc gia đều chọn cho mình phong cách ngoại giao riêng ở một thời điểm hoặc giai đoạn nhất định. Ảnh: Ngọc Thủy

Ngoại giao chuyên biệt cũng có thể hiểu là ngoại giao khi được lồng ghép với các lĩnh vực chuyên ngành như “ngoại giao y tế” “ngoại giao số” “ngoại giao khoa học” ; hoặc khi được phối hợp triển khai liên bộ ngành, doanh nghiệp - địa phương như “ngoại giao kinh tế” “ngoại giao văn hóa” “ngoại vụ địa phương”.  Khái niệm này mới được đề cập trong cuốn sách “Ngoại giao chuyên biệt – hướng đi, ưu tiên mới của ngoại giao Việt Nam đến năm 2030” của tác giả Vũ Lê Thái Hoàng, phản ánh sắc thái mới sinh động trong quan hệ quốc tế từ sau Chiến tranh Lạnh đến nay. Các lĩnh vực ngoại giao chuyên biệt thương được đề cập là ngoại giao số, ngoại giao nước, ngoại giao trung gian hòa giải, ngoại giao y tế hay ngoại giao bình đẳng giới. Những sắc thái này là điểm mới so với “ngoại giao cây tre”, “ngoại giao pháo hạm” được dùng để mô tả triết lý, bản sắc, phong cách ngoại giao của một số quốc gia, hay “ngoại giao bóng bàn”, “ngoại giao giao hưởng” nói về việc sử dụng những công cụ phi chính trị trong quá khứ.

Lãnh đạo tỉnh chụp hình cùng các đoàn khách mời quốc tế tại lễ kỷ niệm 30 năm tái lập tỉnh. Ảnh: Ngọc Thủy.

Ở cấp độ quốc gia, ngoại giao chuyên biệt thường được gắn với lựa chọn của các quốc gia tầm trung, ví dụ, đây là đặc trưng chính sách ngoại giao của các quốc gia như Canada, Thụy Điển, Australia. Ở cấp độ địa phương, nắm bắt xu thế hình thành “ngoại giao chuyên biệt” sẽ hỗ trợ các chính quyền địa phương chủ động tìm thích ứng với thế giới với một loạt chiều kích mới, hỗn loạn và đầy bất ngờ hiện nay. Với nguồn lực có hạn, việc địa phương tìm ra tư duy mới, lựa chọn chính xác nhưng lĩnh vực hợp tác quốc tế chuyên ngành mang lại kết quả cao sẽ giúp địa phương nhanh chóng đạt thành công, tạo dựng được hình ảnh tích cực và đóng góp hiệu quả vào công tác đối ngoại nói chung.

Như tiêu đề cuốn sách của tác giả Vũ Lê Thái Hoàng đã gợi mở, ngoại giao Việt Nam trong vòng 10 năm tới sẽ có hướng ưu tiên áp dụng và phát triển Ngoại giao chuyên biệt. Hướng đi này có được từ sự tổng kết thực tiễn công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta, nhất là trong 35 năm qua thực hiện đường lối đổi mới và hội nhập quốc tế với những dấu mốc đáng nhớ. Tháng 5/2013 tại Đối thoại Shangri-la ở Singapore, Thủ tướng Chính phủ đã có bài phát biểu về niềm tin chiến lược – thông điệp mạnh mẽ được các lãnh đạo thế giới và ASEAN đánh giá cao, phản ánh cách tiếp cận hiệu quả của ngoại giao Việt Nam trong thời điểm biến động lớn khi đó. Năm 2020 trong đại dịch toàn cầu Covid 19, Việt Nam, mặc dù là một quốc gia đang phát triển, với nguồn lực hạn chế, được thế giới ghi nhận là một trong những quốc gia dũng cảm nhất trong số các quốc gia ASEAN trong việc chia sẻ thông tin, hỗ trợ và giúp đỡ các quốc gia khác. Hình ảnh “Việt Nam mới” trong vai trò như một người bảo vệ nhân đạo, một đối tác mạnh mẽ trong khu vực và trên toàn thế giới. Cũng trong năm 2020, vượt qua mọi khó khăn của đại dịch, Việt Nam bám sát kế hoạch đã định, chủ trì tổ chức suôn sẻ hàng loạt hội nghị quan trọng theo hình thức trực tuyến – chỉ dấu của ngoại giao số Việt Nam đã thành công trong quá trình chuyển đổi và phát huy vai trò ở cấp độ khu vực và quốc tế.  Năng lực sáng tạo về tư duy và hành động đối ngoại, tốc độ thích ứng và làm chủ tình hình trước những biến động không ngừng của khu vực và thế giới trong công tác ngoại giao Việt Nam những năm qua đã đem lại kết quả rõ rệt trong việc xây dựng hình ảnh, vị thế của đất nước. Triển khai định hướng của Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ XIII về xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại, tin tưởng chắc chắn rằng “ngoại giao chuyên biệt” sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả, xứng đáng là định hướng ưu tiên, điểm nhấn chính sách của ngoại giao Việt Nam hiện đại trong những năm tới.

Ngọc Thủy